DE COLORS QUE GISCLAN DINS LO NEGRE
Lo 12 de setembre 1940 quatre companhs, dos del ranvèrs e dos joves parisians, decidon
d'explorar un trauc detèctat quatre jorns pus lèu dins los bòscs de Las Caus per
lo pus grand d’entre els, Marcèl Ravidat dit "lo banhard", escais-nom empruntat
a l’eròi del roman de Victor Hugo "Les Misérables" : Joan Valjean. Marcèl Ravidat,
que a 18 ans, viu a Montinhac, parièr coma Jacme Marsal, que a 15 ans. Jòrdi Agniel
viu a París, manca l’estiu quand ven en vacanças a l’ostal de sa granda-mair a Montinhac.
Per çò qu’es del mai jove de la còla, Simon Coencas, que a 14 ans, d’origina josieva
es refugiat en aquels temps de guèrra d’en primièr a Salanhac e Aivigas, puèi a
Montinhac ont se tròba laidonc. Aquel trauc que los tafura al dessús del vilatge
fai nàisser en els un image plan clar : aquò’s de segur la sortida del legendari
sosterranh que mena del castelet de Las Caus al Castèl de Montinhac, de segur arroïnat
mas que fuguèt a l’Edat Mejana lo sièti de la poderosa Castelaniá de Montinhac.
Motivats, escavan una bona ora, rampan de ventres lo long d'un corridor d'esboden
plan estrech e redòlan enfin dins un brave cròs. An per lumièra nonmàs una pompa
a graissa claufida de petròli amb una meca bricolada pel Marcèl dins lo garatge
ont trabalha e tanben una autra lampesa. Craman mai los dets qu’esclairan. Talament
ben que traversan un primièr còp la Sala dels Taures sens veire ren. Pus luènh,
mentre que s’engatjan dins lo diverticul axial, las parets se sarran e lo plafon
s’esclaira. A la mendra claror, çò negre se transfòrma en colors sabentament dispausadas.
Los cèrvis, de cavals e un tauràs roge amb lo cap negre prenon la fòrma corba de
la paret al dessús de lors caps. Aquò’s donc segur, aquel corredor quasi organic
dins las tutas de la Tèrra es ja estat visitat. Tots comprenon que son en tren de
viure un moment rare, gaireben tròp bèl per estre vertadièr. Se prometon de ren
dire e capitaràn de servar aquel tresaur per els tres jorns de temps. Amb tot-parier
un aventurièr de mai : Maurici, le frairòt de Simon, botat dins la confidéncia
lo quite ser.
LO TEMPS DEL BONAUR DINS LOR CRÒSA
Amb lors cassa-crostas, tres jorns de temps, los cinc goiats van explorar entièrament
"lor" cròsa. La sala dels taures, lo diverticul axial, lo passatge, l’absida, la
nau, lo diverticul dels felins e lo potz, coma seràn pus tard batejats los diferents
sectors ondrats d’aquel cròs, valent-a-dire cada canton. Se congostan d’una jòia
sobeirana en se saber los primièrs a traucar aquel mistèri. Dempuèi quantben de
temps parièrs caps-d'òbra duermen dins aquela caissa fòrta de calcari ?
LO TEMPS DELS ADULTES E LO TEMPS DELS ADIUS
Acabaràn per consultar lo rèire-regent del vilatge Leon Laval, apassionat d’arqueologia.
Incredul, manda en explorador Jòrdi Estréguil, adrech dessenhaire, per trabalhar.
Los primièrs relevats seràn entau signats de sa man. Arriba laidonc un novèl personatge
que lo mens que se pòsque dire es que fuguèt al bon moment al bon endrech. Maurici
Thaon a dos atots dins son jòc : a fach las Bèlas Arts e sa familha rencontra
sovent l’abat Breuil. De mai, ven de rejónher son frair en cantonament a Montinhac.
L’abat Breuil demòra alaidonc a Briva a l’ostal dels abats Joan e Amadèu Bouyssonnie,
els tanben apassionats de preïstòria. Maurici Thaon demanda a l’abat Breuil de li
ensenhar sas tècnicas de relevats d’art parietal. L’abat Breuil li crompa lo material
que cal, lo mena visitar las Combarèlas, Font de Gaume e La Mota, tres cròsas ondradas
del ranvèrs de Las Áisias. E lo tot se passa dins lo temps que quitament la novèla
de la descobèrta de Las Caus comença a far grand bruch. L’abat Breuil en aquel temps
coneis una alteracion de son acuitat visuala e a ja previst de rejónher l’Africa
Australa per contunhar d’estudiar de frescas en plen aire e per pas estre somés
a la segonda guèrra mondiala. Visita la cròsa de Las Caus lo 22 de setembre 1940
e certifica l’origina preïstorica de las òbras que conten. Aquí dessús, delega la
mission de far los relevats a Maurici Thaon. Un començament de carrièra inesperat.
Sos relevats fan la Una dels jornals e lo torn del monde, a la tota debuta en negre
e blanc. Per los joves inventors, l'intimitat dels primièrs jorns, aquò’s luènh
dins lo temps. Lo temps de l'inchalhença tanben. L'istòria del defòra tòrna prene
sos drechs. Lo pes infernal del sègle 20en lor tomba dessús.
LA BARBARIÁ DELS TEMPS MODÈRNES
Los dos parisians Simon Coencas, e Jòrdi Agniel, deuràn lèu tornar a París, mentre
que Marcèl Ravidat e Jacme Marsal, cercaràn de servar la cròsa tan coma poiràn en
plantar lor campament sus plaça e en acompanhar las primièras visitas del monde
del ranvèrs. Puèi per cadun lo vent vira, falord.
« A la debuta de l'annada 1941, la cròsa èra protegida per una primièra pòrta
qu’avián botada aquí. Jacme e Marcèl davalan al vilatge. Òm ensaja laidonc d'obrir
la cròsa al public sens grand succès se l’òm ten compte de las circonstàncias de
l'Ocupacion d'una partida de la França que, de mai en mai, complican la vita de
tots los jorns.
En julhet de1942, Marcèl part en chantièr de joinessa dins los Pirenèus abans de
rejónher, un an pus tard, lo reng dels primièrs resistants perigordins.
Puèi aquò’s lo torn de Jacme d'estre alunhat del Perigòrd, contra sa volontat, pescat
per la polícia francesa sul pont de Montinhac e mandat en camp de trabalh dins un
país annexat per lo Reich.
Simon, aprèp la tragica disparicion de sos parents, deportats dins los camps de
la mòrt, es sauvat per la Crotz Roja Francesa del camp de Drancy. Recaptat dins
sa familha o dins l’ostal d’amics, subreviu en far de pichons trabalhs jusca a la
Liberacion.
Per çò qu’es de Jòrdi, embarrat per la linha de demarcacion, pòt pas tornar coma
cada estiu a l’ostal de sa granda-mair.
Entau, lo qüatuor, separat per las circonstàncias, se tornarà fargar al complet
nonmàs mantunas annadas pus tard... »
Quatre vitas retraçadas amb minucia per lo que quitament signa aquelas qualquas
linhas e que acabarà per tornar acampar lo qüator en novembre 1986, puèi cada an
per la data aniversari del 12 de setembre : Tierrí Félix, amorós fòl de Las
Caus, aprèp que Jacme Marsal li aja far passar lo brandon.
LA CROSADA DE TIERRÍ FÉLIX CONTRA LO DESMEMBRIÈR
Dròlle, Tierrí Félix a per eròi la còla dels quatre inventors de Las Caus. Cal dire
que nasquèt a Montinhac en 1964, siá un an aprèp que Las Caus siá estada barrada
al public sus decision del Ministre dels Afars Culturals, Andrieu Malraux, en causa
d'una proliferacion d'algas que venián de las visitas tròp intensivas. Tot jove
òme, aurà lo grand privilègi de davalar dins la cròsa originala amb Jacme Marsal
per guida, alaidonc que las visitas son en quel moment fòrtament limitadas :
cinc visitors per jorn, cinc jorns per setmana. Aprèp quò en 1983, la cròsa serà
complètament barrada. Se rend compte de sa bona fortuna e se soven de cada image
e de cada paraula dicha per Jacme lòrs d’aquel viatge jos tèrra, 18 000 ans
endarrièr.
Vengut guida a Las Caus II, fac-simil de la cròsa obèrta al public en 1983, estúdia
la preïstòria e prepara una tèsi d’universitat sus l’art de Las Caus*. Aprèp aver verificat cada informacion alprèp dels
inventors, publica en 1990 una banda dessenhada que descriu la vertadièra istòria
de la descobèrta de Las Caus :
« Le secret des bois de Lascaux » tèxte e scenari : Tierrí Félix,
dessenh : Felip Bigotto, autors associats : Marcèl Ravidat, Jòrdi Agniel
e Simon Coencas. Jacme Marsal a pas pogut s’i jónher, que defuntèt en 1989.
LA COLOR GISCLA DEL NEGRE E BLANC 50 ANS PUS TARD
Demest los dessenhs en negre e blanc gisclan en plenas colors las frescas de Las
Caus. L’efièch es susprenent. L'obratge prefaciat per Ives Coppens es de mai completat
amb de documents d'arquius rares, e mai que mai lo raconte de la descobèrta de la
man mesma de Marcèl Ravidat, lo menaire de l’expedicion del 12 de setembre 1940.
Félix e Bigotto començan entau l’aventura de l’ostal d'edicion « Dolmen »
e bòtan un punt d'onor a çò que los beneficis de la venda d’aquel recuèlh, vertadièr
documentari sus papièr glaçat, sián partatjats amb los inventors.
Aquela sortida concòrda amb la celebracion del 50en aniversari de la
descobèrta de Las Caus. Tierrí Félix ten a çò que los inventors sián los eròis de
la festa. Lo President Francés Mitterrand, que vendrà visitar la vertadièra cròsa
de Las Caus, prendrà plan segur lo temps de felicitar los tres inventors encara
en vita. Tot-parier, Tierrí Félix estima qu’òm poiriá anar encara pus luènh e contunha
sa crosada.
UN 70en ANIVERSARI, LÈU ! ABANS QUE SIÁ TRÒP TARD.
Alaidonc suausament, imagina un autre biais de lor rendre omenatge. Un ròc pausat
prèp de la cròsa e gravat amb lors noms, de placas commemorativas amb las colors
de Las Caus per caduna de lors maisons, una exposicion per descriure lor marcha
e una caminada dempuèi Montinhac jusca al sèrre darrièr Simon Coencas, 83 ans, e
Georges Agniel, 86 ans, en memòria de Jacme Marsal e Marcèl Ravidat qu’es mòrt en
1995.
Dins lo meteis temps, la venguda de Nicolau e Carla Sarkozy pel 70en aniversari
de la descobèrta de Las Caus se precisa. Lo coble presidencial arriba a Montinhac
lo dimenge matin e comença per visitar longtemps la cròsa originala en preséncia
de la conservatritz Muriel Mauriac, del Professor Ives Coppens e del ministre de
la Cultura e de la Comunicacion Frederic Mitterrand. Lo president de la republica
e sa femna ne’n sòrton tresvirats e embalausits. Ven aprèp lo temps del banh de
fola a Montinhac abans de dintrar dins la maison comuna per i descobrir una placa
commemorativa de lor passatge e saludar los dos inventors presents. La visita presidenciala
contunha a Las Áisias, d’en primièr al Musèu Nacional de la Preïstòria, ont un rescontre
amb un comitat de paleontològs e de preïstorians es previst. S’acaba amb una dicha
en favor de la proteccion e de la valorizacion del patrimòni, prononciat dins l’auditòri
del tot novèl Centre d'Acuèlh del
Pòl Internacional de la Preïstòria, inaugurat lo 24 de julhet 2010 a Las
Áisias. Laidonc que l’elicoptèr del President de la Republica tòrna partir per Briva,
a Montinhac, las festivitats reprenon mai brave. L’ora de la caminada en l’onor
dels inventors a picat.
LAS CAUS TOTJORN TAN BRAVA
Los mediàs e la fola son ben al rendètz-vos, e los inventors tòcan lo cèl. A la
fin del camin tornar fait tots ensemble en preséncia de Bernat Cazeau, senator e
president del Conselh General de la Dordonha, Jòrdi e Simon son admés dins la cròsa
originala, desenant reservada als scientifics. E, comble del bonaur, la retròban
tan brava, ondrada amb de colors totjorn tan vivas coma lo primièr jorn. Oblidadas
la malautiá verda de las algas e de las bacterias e la malautiá blanca deguda a
la formacion accelerada de lièchs de calcita, aparegudas totas doas a l’entorn de
1955. Per çò qu’es de las tacas negras arribadas en 2001, son en neta regression.
De l'avís mesma del novèl conselh scientific presidat pel professor Ives Coppens
dempuèi lo 21 de genièr 2010, Las Caus vai ben :
« Las pinturas son brica gastadas, mas plan segur cal demorar vigilant e trobar
lo mistèri de l'aparicion e de la disparicion d’aquelas ombras. »
En un mot, a la suaudor de lor cròsa, los dos òmes an pogut retrobar lo meravilhament
de lor descobèrta 70 ans pus lèu. E coma un bonaur ven jamai sol, dos jorns aprèp,
lo ser del dimars 14 de setembre lo Pòl Internacional de la Preïstòria los aculhissiá
per una projeccion en abans-primièra de tròç de l'entrevista qu'an balhada en junh
darrièr a Tierrí Félix e Sèrgi Maury, arqueològ, jos las frescas de Las Caus reconstituidas
al musèu del Thot a Tonac. Una entrevista comola de finesa e d’imor ont cadun conta
son Las Caus intime. Aquel film co-produit pel Pòl Internacional de la Preïstòria,
lo Centre Nacional de la Preïstòria, la DRAC Aquitània e lo Servici Departamental
de l'Arqueologia, fai partida de la colleccion « Les grands témoins de la Préhistoire ».
Una tièra d'entrevistas difusadas sul siti del Pòl Internacional de la Preïstòria :
www.pole-prehistoire.com
Tant de testimoniatges d’aquels moments d'excepcion que vos pòrtan per la vita.
Sofia Cattoire
* Thierí Félix, per profession
e per passion, trabalha totjorn sus la cròsa de Las Caus. Conselhièr pedagogic especializat
dins l’entrada dins lo monde de l’escriu, bòta a profièch sa dobla cultura, de pedagòg
e de preïstorian, per trabalhar sul corpús de signes de Las Caus.
Vesètz tanben las fotòs e l'estudi de Norbèrt Aujoulat sus la cròsa de Las Caus :
|
